उषा किरण पन्थ
बुटवल,
आज अर्थात
अक्टोवर ९ विश्व हुलाक दिवस । यो दिवस सन् १८७४ मा स्वीट्जरल्यान्डको बर्न शहरमा 'यूनिभर्सल पोस्टल युनियन' (UPU) को स्थापना भएको सम्झनामा मनाइन्छ। संयुक्त राष्ट संघको विशिष्टिकृत संस्थाका रुपमा रहेको हुलाक स्थापन भएको १५० बर्ष पुगेको छ । सञ्चारलाई सक्षम पार्ने र राष्ट्रभरका मानिसलाई
सशक्त बनाउने एक सय ५० वर्ष’ भन्ने नारासहित यो दिवस मनाइँदैछ । नेपालले भने विश्व हुलाक स्थापना भएको ८२ बर्ष पछि मात्र सन १९५६ मा विश्व हुलाक संघको सदस्यता प्राप्त गरेको थियो । प्रत्येक वर्ष
अक्टोबर ९ मा विश्व हुलाक दिवस मनाइन्छ, जुन विश्वभरका हुलाक सेवाहरूको महत्त्वलाई स्मरण गराउने एक प्रमुख अवसर हो । युपीयूले
अन्तर्राष्ट्रिय हुलाक सेवा सञ्चालनका लागि नियम र मापदण्ड स्थापित गर्यो, जसले विश्वभरको हुलाक प्रणालीलाई एकीकृत गरेको थियो । यसले सम्पूर्ण
राष्ट्रहरूलाई पत्राचार, वस्तु र
सेवाहरूको आदान-प्रदानमा ठूलो सहयोग पुर्यायो। तर आजको विश्वमा, जब प्रविधिले व्यापक रूपमा हाम्रा सञ्चार र आदान-प्रदानका तरिकाहरूलाई
रूपान्तरण गरिरहेको छ, हुलाक सेवाको
भूमिका गौण बन्दै गएको छ। ईमेल, मेसेजिङ एप्स, र सामाजिक सञ्जालहरूको आगमनले पत्राचारको परम्परागत रूपलाई
सानो बनाएको छ। अब हुलाक मात्र पत्र पठाउने साधन होइन; यसले आफ्नो पारम्परिक भूमिकालाई प्रविधिको विकाससँगै
अनुकूलित गर्न संघर्ष गरिरहेको छ। यो प्रविधिको शताब्दी हो, जहाँ क्षणभरमै हजारौं माइल टाढाका व्यक्तिहरूसँग सन्देश
आदान-प्रदान गर्न सकिन्छ। यो प्रविधिकै प्रभाव हो, जसले हुलाकलाई नयाँ चुनौतीहरूको सामनामा पुर्याएको छ। तर, प्रविधिले
हुलाक सेवालाई पूर्ण रूपमा विस्थापन गरेको छ भन्नु भने सायद उचित नहोला। हुलाक
प्रणालीले अझै पनि आफ्नो महत्वको केही हिस्सा धानिराखेको छ। सहरका चहलपहल भन्दा
टाढा, जहाँ प्रविधिको पहुँच सीमित
छ, त्यहाँ हुलाक सेवा नै
जनताको सम्पर्कको आधार हो। विशेषगरी ग्रामीण र दुर्गम स्थानहरूमा, हुलाक सेवा अनिवार्य रूपमा सरकारी सूचना, कागजातहरू, सामाजिक
सुरक्षा सुविधाहरू, र व्यक्तिगत
सन्देशहरूको माध्यम बन्ने गरेको छ। हुलाक सेवा अहिले पनि यी स्थानहरूमा
कनेक्टिभिटीको मुख्य श्रोत हो। नेपाल जस्तो देशमा, जहाँ भौगोलिक
अवरोध, प्रविधिको अभाव, र पहुँचको कठिनाइ अझै विद्यमान छ, हुलाकले निकै महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। ग्रामीण नेपालमा
रहेका हजारौं मानिसहरूको लागि पत्राचार, बैंकिङ सेवा, सामानको वितरण, तथा नागरिक अधिकारहरू प्राप्त गर्ने आधारशिला हुलाक प्रणाली
नै हो। विशेष गरी सरकारी कागजातहरूको आदानप्रदान, न्यायालयका सूचनाहरू, प्रमाणपत्रहरूको वितरणजस्ता सेवा हुलाक
प्रणालीमार्फत नै सञ्चालित हुने गर्छन्। यसको अतिरिक्त, अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार र परिपत्र आदानप्रदानमा पनि हुलाक
सेवाको उल्लेखनीय भूमिका छ। तर, यी सबै सकारात्मकताका बीच हुलाकले समयसँगै आएको प्रविधिक
विकाससँग तालमेल गर्न सकिरहेको छैन। छिटो, सुलभ, र सुरक्षित प्रविधिले हुलाक
सेवाको धेरै क्षेत्रहरूलाई विस्थापन गरिरहेको छ। आजको विश्वमा डिजिटल
प्लेटफर्ममार्फत सूचना आदानप्रदान निकै सरल भएको छ। सामाजिक सञ्जालहरू, ईमेल, र म्यासेजिङ
एप्सहरूले व्यक्तिहरूलाई तत्काल सन्देश आदानप्रदान गर्न सक्षम बनाएका छन्, जसले हुलाक सेवाको महत्वलाई निकै घटाइदिएको छ। यो
परिप्रेक्ष्यमा, हुलाक सेवा आफ्नो परम्परागत
स्वरूपलाई नयाँ र गतिशील स्वरूपमा अनुकूल बनाउन बाध्य छ। यो पनि साँचो हो कि हुलाक प्रणालीले आफूलाई डिजिटल
दुनियाँमा पुनःस्थापित गर्न प्रयास गरिरहेको छ। पछिल्लो समय हुलाक सेवाले अनलाइन
ट्र्याकिङ, इलेक्ट्रोनिक पत्राचार, डिजिटल भुक्तानी प्रणालीजस्ता सेवा थपेर आफ्ना
प्रयोगकर्ताहरूलाई डिजिटल सुविधाहरू प्रदान गर्न थालेको छ। विशेषतः ई-कमर्सको
विस्तारसँगै हुलाक सेवाको महत्त्व पुनः बृद्धि भएको देखिन्छ। किनकि, अनलाइन खरिदबिक्रीका वस्तुहरूलाई वितरण गर्न हुलाक जस्तो
प्रणाली अझै पनि महत्त्वपूर्ण छ। जसले गर्दा हुलाकले आफ्नो परम्परागत सीमाहरूको
परिधि तोडेर नयाँ रूपले पुनर्जागरण गरिरहेको छ। तर, यस
पुनर्जागरणलाई प्रभावकारी बनाउन हुलाक सेवा केवल आफूलाई डिजिटल रूपान्तरणमा सीमित
राख्न सक्दैन। यसले आफ्नो सञ्जाल विस्तार गर्नुका साथै गुणस्तरमा सुधार गर्नु
आवश्यक छ। यस्ता सुधारहरूले मात्र हुलाक प्रणालीलाई नव प्रवर्तनशील बनाउने छन् र
यसलाई प्रविधिको युगमा जीवित राख्नेछन्। अन्त्यमा, विश्व हुलाक दिवसको महत्त्व
यो मात्रै छैन कि हामीले हुलाक सेवाको इतिहासलाई सम्झौं, बरु यस दिनले हामीलाई भविष्यका चुनौतीहरूको सामना गर्दै
हुलाक सेवाको सम्भावनाहरूको खोजी गर्ने अवसर प्रदान गर्छ। यो सत्य हो कि हुलाकले
परम्परागत रूपमा सञ्चालित धेरै क्षेत्रहरू प्रविधिले खोसिएको छ, तर यो प्रणाली अझै पनि विश्वभरको लाखौं मानिसहरूको लागि
महत्त्वपूर्ण सेवाहरू प्रदान गर्दै आएको छ। यो अवसर हो, हुलाक सेवालाई पुनर्जीवित गरेर, यसलाई अझ सशक्त बनाउने। यस दिवसको महत्वले हामीलाई सम्झाउँछ कि हुलाक सेवा मात्र
सूचनाको आदानप्रदानको साधन होइन, यो विश्वास, सुरक्षा र सम्बन्धको आधार हो। प्रविधिले हामीलाई तत्काल
सन्देश पठाउन सक्षम बनाएको भए तापनि, हुलाकले भने
अझै पनि जीवनका केही महत्त्वपूर्ण क्षेत्रहरूमा अविस्मरणीय योगदान पुर्याइरहेको छ।
